نظریه در تحقیقات همیشه نیازمند یک ساختار استاندارد برای ارزیابی، اولویت گذاری و بازبینی است تا این اطمینان به وجود آید که همه کارهای ضروری انجام و از کارهای غیر ضروری پرهیز شود.
نظریه‌ها می‌توانند به تحقیقات یاری برسانند؛ زیرا نظریه، دیدگاهی نظام‌مند از یک پدیده ارایه می‌دهد و به توضیح و تشریح آن کمک می‌کند.
نظریه‌ها با توصیف تمام موارد شناخته شده در مورد یک مفهوم (همچون جرم)، به روند کار یاری رسانده و آنچه را که در مورد کنترل فعالیت‌ها باید انجام بگیرد، ارائه می‌کنند.
هر نظریه 9 نقش مهم و به هم پیوسته دارد که در اینجا به تشریح هر یک خواهیم پرداخت.
1. اولین نقش نظریه، خلاصه کردن دانش است. نظریه یکی از راه¬های دست یافتن به روش تنظیم دانش است، چرا که دانش در مجموعه ای از نظریه ها ارائه شده است.
2. دومین نقش، تمرکز است بنابراین، نظریه ها همانند نقشه عمل می¬ کنند؛ از ظاهر کلی یک نقشه، محل های تفریحی و مراکز خرید را می توان مشاهده کرد.
3. سومین نقش نظریه¬ ها، روشن کردن با توضیح مشاهدات است. این وضوح نه تنها به مشاهده ¬گر در درک روابط کمک می¬ کند بلکه امکان تفسیر وقایع خاص را فراهم می¬ آورد؛ نظریه، علائمی برای تفسیر، توضیح و درک پیچیدگی روابط انسان ارائه می ¬دهد.
4. چهارم، نظریه¬ ها؛ ارائه کننده کمک ¬های مشاهده هستند، ارتباط نزدیک این نقش با نقش تمرکز نه تنها بر جنبه¬ های مورد مشاهده، بلکه بر شیوه انجام آن تاکید دارد. برای نظریه¬ هایی که تعریف مشاهده¬ ای دارند، نظریه پرداز دقیق¬ ترین علائم و تعریف ممکن را درباره معنی یک مفهوم خاص، ارائه می کند بنابراین خواننده با دنبال کردن دستورالعمل های ارائه شده به مشاهده جزئیات مورد بحث در نظریه هدایت می شود.
5. پنجمین نقش نظریه¬ ها، پیش بینی است که متداول ترین هدف مورد بحث در تحقیق ¬های عملی است. زیرا اکثر نظریه ها به نظریه پرداز امکان پیش بینی نتایج تاثیر اطلاعات تحقیق را می دهد، این امکان پیش بینی در زمینه های کاربردی مانند تشویق و تغییر نگرش، روان درمانی، پویایی گروه های کوچک، ارتباطات سازمانی، تبلیغ، روابط عمومی و وسایل جمعی بسیار حائز اهمیت است. معلمان به منظور گسترش مهارت ها و توانایی ها در جهت بهبود توانایی ارتباط تلاش می کنند، نظریه های ارتباطی مختلف با جایگزین کردن پیش بینی های اساسی و حدس های درست به ارائه و توسعه این فرآیند کمک می کند.
6. ششمین نقش نظریه که غالبا مورد بحث قرار می گیرد، نقش کاوشگرانه آن است؛ قاعده کلی متداول این است که یک نظریه خوب منجر به تحقیق می¬شود. تصورات ارائه شده در نظریه¬ های تحقیقات اغلب راهنمایی برای جهت تحقیق بوده و بنابراین به پیشبرد پژوهش کمک می کند، این نقش نظریه در کمک به کشف مطالب به منظور کسب شناخت بیشتر و گسترش هر یک از نقش های دیگر آن بسیار مهم و حساس است.
7. نظریه¬ ها نقش ارتباطی ضروری و لازمی دارند، اکثر محققان به چاپ مشاهدات وتصورات خود برای افراد علاقمند نیاز دارند. نظریه چارچوبی برای ارتباطات و محل آزادی برای بحث، تبادل نظر و انتقاد فراهم می¬ آورد؛ برقراری ارتباط به منظور ارائه توضیحات متعدد، نکات مختلف مورد مطالعه، مقایسه قرار گرفته و امکان بهبود یا اصلاح نظریه، فراهم می -گردد.
8. هشتمین نقش نظریه، کنترل است، این نقش از پرسش های ارزشی حاصل می گردد که نظریه پرداز می کوشد تاثیر و خصوصیات رفتار خاصی را مورد قضاوت و بررسی قرار دهد چنین نظریه ای اغلب معیاری نامیده می شود چرا که این نوع نظریه پردازش ، تلاشی در جهت ایجاد معیارهای عملکردی تلقی می شود. با این حال، اکثر نظریه ها اساسا فاقد چنین نقشی هستند، اگرچه بیش تر نظریه پردازان معتقدند که تمام نظریه ها حتی وقتی نظریه پرداز اذعان ننماید، دارای بار ارزشی و گرایش به کنترل می باشد.
9. نقش نهایی نظریه، حالت زایشی آن است. این موضوع به خصوص با شیوه تفسیری و انتقادی نمونه متفاوت علوم اجتماعی سازگار است. به طور خلاصه، این نقش به مفهوم استفاده از نظریه در جهت برخورد با زندگی فرهنگی حاکم و ایجاد راه¬های جدید و به معنای استفاده از نظریه برای رسیدن به تحول است.

دکتر غلامحسین بیابانی دانشیار گروه کشف جرایم دانشگاه علوم انتظامی امین