به گزارش اقتصادطلایی به نقل از روابط عمومی اتاق تهران ،هاتف خرمشاهی، رئیس مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران در یادداشتی تحلیلی به‌ فرصت‌های ایجاد شده در دوران همه‌گیری کرونا برای تغییر و تحولات دیجیتالی در بنگاه‌های بخش خصوصی پرداخته است. متن کامل این یادداشت را در زیر می‌خوانیم:

تفاوت آسیب‌های وارده بر اقتصاد دیجیتال در مقایسه با اقتصاد سنتی

اکثرا تصور رایج ما این است که کرونا اگرچه به اقتصاد سنتی و تجارت جهانی آسیب رسانده اما کسب‌وکارهای مجازی و تجارت الکترونیک را شدیداً بهبود بخشیده است. اما این همه واقعیت نیست. تصویر واقعی چیز دیگری است.

تولید ناخالص جهان‌ از منفی 3.5 درصد در سال 1399 به بیش از مثبت 5 درصد در سال 1400 ‌می‌رسد. این در حالی است که ما در کشورمان در سال‌های 1397 تا 1400 رشد اقتصادی منفی متوالی را تجربه کرده‌ایم و برآوردها سال 1400 را سالی دشوار و با رشدی نزدیک به صفر پیش‌بینی ‌می‌کنند. این یعنی کیک اقتصاد کشور متاثر از دو عامل تحریم و کرونا در مجموع کوچک‌تر شده است.

با این حال اوضاع در اقتصاد دیجیتال هم در سطح جهانی و هم در کشور ما نسبت به اقتصاد سنتی بهتر بوده است. به نظر ‌می‌رسد در حوزه‌هایی مثل اقتصاد نوآوری و فناوری یا اقتصاد دیجیتال، رشد ما تقریبا نزدیک به میانگین جهانی بوده است. اگرچه در تجارت جهانی نیز جهان افت شدیدی را در بخش‌های کالا (حدود منفی 9درصد)‌ و خدمات (حدودا منفی 15درصد) تجربه ‌می‌کند. این در حالی است که کشور ما با مشکلاتی افزون‌تر بر مشکلات همه‌گیری کرونا از جمله تحریم و کاهش قدرت خرید پول ملی و کاهش ذخایر آب و برق دست به گریبان بوده است.

دلیل این برتری رشد در اقتصاد دیجیتال در تفاوت دنیای دیجیتال با دنیای واقعی نهفته است. دنیای دیجیتال مکان و جغرافیا ندارد، به لحظه است و برخط. مرزهای جغرافیایی را به رسمیت نمی‌شناسد و با رشد و افزایش در مصرف، قیمتش غالبا کاهش ‌می‌یابد. مدل‌های تولید ارزش در دنیای دیجیتال، روزآمد و جدید و نوآورانه است. بدون افزایش قابل ملاحظه‌ای در هزینه تولید، قابلیت افزایش درآمد و فروش دارد، خاصیت صرفه به مقیاس دارد و با پیوند نوآوری و فناوری دائماً بهره‌وری افزایش ‌می‌یابد. این موارد تنها برخی از دلایل رشد کسب‌وکارهای دیجیتال یا نوآورانه در دوران همه‌گیری کرونا هستند.

علل تفاوت رشد بیشتر اقتصاد دیجیتال نسبت به اقتصاد سنتی

اگر اقتصاد دیجیتال در ایران رشد بیشتری را در دوران دشوار کرونا زده تجربه ‌می‌کند، چند دلیل دارد: اولا اجبارها و الزام‌های ناگزیر حاکمیتی در مواجهه با شرایط کرونا، مقاومت‌های فرهنگی و موانع درونی بخش‌های دولتی و عمومی را کمرنگ کرده و سیاستگذار ناچار به توسعه و ترویج خدمات غیرحضوری و متصل شده است. به عنوان مثال بخش‌های بانکداری الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، آموزش مجازی، معاملات برخط بورس، خرده‌فروشی آنلاین، سلامت دیجیتال و مخصوصا تولیدات سرگرمی مثل فیلم و رسانه و بسیاری خدمات‌ دیگر حتی پروژه‌های دولت الکترونیک در طی بحران کرونا جهش بسیار خوبی را آزموده است.

ثانیا زیرساخت‌های فنی و اطلاعاتی (ارتباطی و مخابراتی و فناوری اطلاعات و شبکه موبایل و فیبر و …)‌ که با سرمایه‌گذاری‌های زمان وفور دلارهای نفتی توسعه یافته بود، توانست در برابر جهش تقاضا در بخش‌های متعدد (مانند رسانه و سرگرمی و آموزش و مخصوصا خرده‌فروشی) بهتر از سایر بخش‌های زیرساختی و خدماتی کشور مانند تجارت و بازرگانی سنتی و حتی حمل‌ونقل و انرژی عمل کند.

ثالثا فراگیری تغییر مدل عملیاتی و کارکردی در بسیاری از صنایع و زنجیره‌های تامین کالا و خدمات هوشمند از جمله خرده‌فروشی‌هایی که برای مقابله با این تهدیدات، اساساً مدل فروش و ساختار زنجیره تامین خود را از فروش آفلاین به فروش آنلاین تغییر دادند، موجب برتری اقتصاد دیجیتال به اقتصاد سنتی شدند. در اقتصاد سنتی بسیاری از کسب ‌وکارها آسیب‌های جدی دیده‌اند، البته کسب‌وکارهایی بیشتر آسیب دیدند که بسترهای ارتباطی آنها با مشتریان قابل تبدیل به تجربه دیجیتالی نبود و متاسفانه مدل ارزش‌افزایی و زنجیره عملیاتی و خدمت‌رسانی آنها قابلیت دیجیتالی شدن را نداشت مانند گردشگری و هتلداری و حمل‌ونقل و ….

به‌صورت دقیق‌تر اگر صنایع و بخش‌های خاصی از اقتصاد رشد مطلوبی را سپری کردند (مانند حوزه آموزش مجازی یا تولید محتوا یا فینتک) اما شرکت‌های نوپا و متوسطی در حوزه‌های فیزیکی مانند گردشگری، هتل‌داری و حتی رستوران‌داری که اصولا سهم بسیار بالایی در ایجاد اشتغال در بخش خدمات داشتند، نه‌تنها نتوانستند رشد کنند که بسیاری از آنها از بین رفته یا آسیب جدی دیدند. در واقع کسانی کمتر آسیب دیدند که‌ توانستند شرایط کسب‌وکاری خودشان را سریعا با شرایط کرونایی تطبیق دهند و چابکی و چالاکی انجام این تغییرات را داشتند. این تغییرات اساسی مشتمل بر نوع و مدل ارایه خدمات و محصولات، حضور در کانال‌های فراگیر دیجیتالی و حفظ ارتباط با مشتریان و حتی استفاده از نیروهای دورکار و کاهش جدی در ساختار هزینه‌های عملیاتی و دیجیتالی کردن فرآیندهای کاری بوده است. البته ناگفته نماند که مدام این فهرست تغییرات الزامی‌ با افزایش رقابت در این حوزه‌ها بیشتر و دشواری پیاده سازی آنها فزونتر ‌می‌شود و شرایط برای حفظ سطح اشتغال در کشور دشوارتر ‌می‌گردد.

برنامه‌های مرکز نوآوری اتاق بازرگانی در دوران همه‌گیری

در اتاق بازرگانی تهران، برای یاری‌رسانی به بنگاه‌ها و کسب‌وکارها در دوره همه‌گیری کرونا، اقداماتی در راستای‌ آگاهی و اطلاع‌رسانی برای اشاعه دانش تاب‌آوری شرکت‌ها در شرایط بحرانی انجام گرفته است که می‌توان به بخشی از این اقدامات اشاره کرد:

الف- اطلاع‌رسانی دقیق: از همان ابتدای فراگیری کرونا، با انتشار گزارش‌های تجربیات جهانی و آمارهای درست و دقیق توسط بخش‌های مختلف از جمله معاونت بررسی‌های اقتصادی، معاونت کسب‌وکار،‌ مدرسه کسب‌وکار و سایر واحدها تلاش شد تا از تجربیات جهانی در دسترس، برای درک شرایط بحرانی و تحلیل سناریوها و موقعیت‌های دشوار اقتصادی و سپس تجویز راهکارهای موثر برای مقابله با بحران کرونا بهره‌برداری شود..

این گزارش‌ها در هیات نمایندگان، کمیسیون‌های تخصصی و شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان تهران با دینفعان ملی مانند بخش‌های مختلف دولت (وزارت صمت، وزارت اقتصاد، گمرک، بانک مرکزی، سازمان توسعه تجارت، تامین اجتماعی، مالیات و‌ …) و قوه قضاییه و مجلس طرح شده و مشکلات و چالش‌های بخش خصوصی، مورد پیگیری و مطالبه‌گری از مقررات‌گذاران و ساختارهای حاکمیتی کشور قرار گرفت.

ب- خدمات دیجیتالی شده و مرکز نوآوری و تحول دیجیتال: دیگر اقدامی که در اتاق‌ بازرگانی تهران انجام شده، تلاش برای فرهنگ‌سازی تحول دیجیتال و راه‌های برون‌رفت از شرایط دشوار اقتصادی کشور است که با نشر دانش و انتشار محتواهای ویدیویی، مقالات و پادکست‌های مفید سعی بر ترویج فرهنگ دیجیتال داشته و‌ مزیت‌های فناوری و تحول دیجیتال را در دوران پاندمی به اطلاع اعضای خود رسانده است.

اتاق تهران در سال 1400 ضمن راه‌اندازی رسمی مرکز نوآوری و تحول دیجیتال، گام مهمی برای تسهیل و تسریع حرکت خود و اعضایش از فضای آفلاین به فضای آنلاین یا گسترش خدمات دیجیتالی شده برداشت. این مرکز تلاش دارد با ترویج مزایای انقلاب صنعتی چهارم و تحول دیجیتال از یک‌سو به تاب‌آوری کسب‌وکارهای نوپا و هوشمندسازی اعضای متقدم خود اقدام کند و از سوی دیگر خدمت‌رسانی 26گانه اتاق تهران را به اعضای خود متحول سازد.

به عنوان یک نمونه از شتابدهی به فراگیری تحول دیجیتال در کسب‌وکارهای سنتی، ‌می‌توان به‌ گسترش کاربری سامانه‌ها و سکوهای فروش خدمات و محصولات مثل کانال‌های فروش مجازی (مانند دیجی‌کالا یا اسنپ یا باسلام و …) اشاره کرد که باعث رشد و سهولت فروش صدها هزار کسب‌وکار کوچک و متوسط یا کسب‌وکارهای اجتماعی و خانگی بر بستری دیجیتال شده است. ازین رو هم اکنون در مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران در حال طراحی پلتفرم خدمات دیجیتال هستیم با نام دیجیتال‌هاب تا بسترساز ارتباط موثر و همکاری بیش از پیش کسب‌وکارهای بزرگ و متقدم را با کسب‌وکارهای نوپا و نوآفرین مهیا بسازیم. در پروژه مهم دیگری قصد داریم تا با ساخت رصد خانه اقتصاد کشور به تصویرسازی و تحلیل و سپس تجویز راهکارهای داده محور اقتصادی کشور مبادرت کنیم.

ج- تسهیل واردات واکسن: یکی دیگر از اقدامات مهم اتاق تهران که متاسفانه بنا بر دلایل عدیده‌ای تا امروز موفقیت‌آمیز نبوده موضوع واردات واکسن از طریق شرکت‌های دارویی عضو اتاق است. علت این عدم موفقیت نیز عدم همکاری موثر از سوی بخش‌هایی از وزارت بهداشت بوده که متاسفانه با برخی از سخت‌گیری‌های نابجا و عدم پشتیبانی کامل از توانمندی‌های بخش خصوصی این مهم با ابهام مواجه شده است. طرح اولیه به این صورت بود که این شرکت‌ها با تعامل و هماهنگی با وزارت بهداشت، از بازار بین‌المللی واکسن را وارد کنند و طبق دستورالعمل‌های ستاد ملی کرونا این واکسن را از طریق مجاری دولتی برای واکسینه کردن کارگران خطوط تولید در کارخانجات توزیع کنند و هزینه واکسن را مالکان کسب‌وکارها بپردازند و کارگرانشان را رایگان واکسینه کنند که به دلیل بوروکراسی کند و سنگین‌ و عدم همکاری وزارت بهداشت تا کنون این طرح مهم محقق نشده است.

د- خدمات مشاوره مدیریت: گام مهم و قابل توجه دیگر، پروژه مشاوره مدیریتی است که با استفاده از ظرفیت‌های مشاوران داخلی با راهبری مدرسه تکاپو، برای طراحی الگوی ارزیابی ریسک‌های ناشی از بحران‌های بیرونی (مانند کرونا و شوک‌های مشابه) در مراحل نهایی طراحی به سر می‌برد و به زودی نتایج و دستاوردهایش‌ اطلاع‌رسانی خواهد شد.

شاید عمومی‌ترین حرکت اتاق تهران و فعالان بخش خصوصی، راه‌اندازی کمپین نفس است که از ابتدای همه‌گیری کرونا فعالیت زیادی برای تهیه و توزیع اقلام موردنیاز کادر درمان و مردم انجام داده است و اخبار این فعالیت‌ها به صورت کامل از طریق سایت و سایر کانال‌های اتاق تهران در فضای مجازی به سمع و نظر مخاطبان و عموم مردم رسیده است.