می گویند جهان در حال پوست اندازی است؛ اما این جمله چه معنایی دارد؟ ۹ اکتبر امسال چین دست به اقدام متهورانه ای زد و زنگ خطر را برای تولید جهان به صدا درآورد جهان در حالی در شوک محدودیت تازه چین برای صادرات فلزات کمیاب خاکی قرار گرفت که پژوهش تازه گلد من ساکس گویای ضربه ۱۵۰ میلیارد دلاری چین به اقتصاد جهان با این اقدام .بود گرچه نهایتا یک نوامبر بخشی از این اختلاف با یک توافق تازه کمرنگ شد و گره از رابطه چین و آمریکا موقتا باز شد اما در گزارش گلدمن ساکس بر خطرات تسلط چین در معدن و پالایش فلزات نادر تاکید شده است این موسسه با یادآوری تبعات تسلط چین در بخش معدن، ریسک فزاینده ای را برای زنجیره های تأمین جهانی اعلام و چالشهایی را برای کشورهایی که به دنبال ایجاد زنجیره های تأمین مستقل هستند تشریح کرد. طبق گزارش موسسه CSIS چین بر ۷۰ درصد کل استخراج مواد خاکی کمیاب و ۹۳ درصد فراوری این عناصر تسلط دارد.

اقتصادطلایی : پنج عنصر جدیدی که چین بر صادرات آنها کنترل وضع کرده بود برای تولیدکنندگان محصولاتی که در مرز دانش بشری قرار دارند، از نیمه هادی و انواع تراشه ها تا انواع جنگ افزارها اهمیت راهبردی داشته و همین عامل نیز دونالد ترامپ را به صرافت دیدار با شی جین پینگ انداخت شواهد موجود نشان می دهد کنترل چین بر این فلزات روی تولید جنگنده های ۴۳۵ زیر دریاییهای پیشرفته ویرجینیا و کلمبیا، موشکهای تاماهاوک پهپادهای پریدیتور و سامانه های راداری اثر بسیار بدی میگذارد. بازگشت آمریکا به میز گفتگو خبر از اهمیت دوچندان معدن در اقتصاد جهان میدهد وقوع این اتفاق نیز عملاً درک تازه ای از اهمیت بخش معدن به عنوان عامل تغییر بازی در صحنه اقتصاد سیاسی بین الملل ارایه کرد.

ایالات متحده که با اقدام متهورانه چین در وضع محدودیت بر عناصر خاکی کمیاب قافیه را در بازی معدن به رقیب شرقی خود باخته ،دید در دو هفته گذشته دمی از تهدید چین دست برنداشت اما وقتی دید این تهدیدها اثر گذار ،نبست به میز مذاکره بازگشت موضوعی که ثابت کرد چین بسیار هوشمندانه تر از رقیب غربی بازی میکند. این یعنی چین با سلاحی کمیاب رنگ جدیدی به سیاست خارجی خود در قبال آمریکا داده است.

ترامپ که با ایده صلح سازی از طریق زور و قدرت خشن نظامی تمام قواعد حقوق بین الملل را زیر پا گذاشته در مقابله شیوه مواجهه چین با جنگ تعرفه ها کاملا سردرگم شده و مسیر را برای اعمال زور بیشتر بسته میبیند به راستی چه قدرتی در دل فلزات کمیاب نهفته که چنین طوفانی در روابط بین الملل ایجاد کرده است؟ پاسخ روشن است؛ قدرت نرم.

جوزف نای اندیشمند آمریکایی سالها پیش در کتابی به همین نام سعی کرد از مفهوم تازه ای رونمایی کند که در کنار توان نظامی به کشورها برای بازی در صحنه بین الملل وزن میدهد. اقتصاد یکی از اهرمهای اصلی قدرت نرم است که با حفاظت از حریم کشورها به آنها برای ورود به بازیهای پیچیده بین المللی فضای مانور می دهد.

زنجیره های ارزش جهانی که سالها با هدف نزدیک کردن منابع نیروی کار و سرمایه به سود هرگونه مرز و مانع را در نوردیده بود، حالا در نتیجه درک تازه قدرتها از توان نرم خود در حال باز تعریف شدن است.

در این دوره جدید چین دیگر صرفا کارخانه جهان نیست و اگر تمایل نداشته باشد میتواند بجای تامین نیاز کشورهای دیگر از جمله آمریکا برای فروش محصول خود قاعده بگذارد. انحصار عجیب و غریب چین بر عرصه فلزات کمیاب و عناصر خاکی که در تولید تراشه توربین باطری های الکتریکی جنگ افزار نظامی و ادوات فضانوردی کاربرد دارند سبب شده تا این کشور برگ جدیدی مقابل آمریکا رو کند. این برگه در حالی متکی بر قدرت نرم چین است که آمریکا برغم قدرت سخت نظامی توانی برای مقابله با آن ندارد و دست آخر به توافقی تازه در حوزه تجارت تن میدهد برهمین مبنا میتوان ادعا کرد عصر جدیدی در روابط بین الملل ظهور کرده و چیزهای جدیدی ورای قدرت سخت بر اعتبار ملی کشورها میافزایند معدن یکی از همین چیزهاست که آنقدر قدرت داشت تا ترامپ را پای میز مذاکره آورد و شاه دیوانه» را مجبور به تعامل کرد.

از آنجا که ایران حجم قابل توجهی از مواد معدنی و کانسارهای غنی را در بطن خود نهفته و قدرت ذهنی بالایی از ناحیه جامعه دانشگاهی دارد ورود به فاز تولید عناصر نادر خاکی میتواند یکی از گام های بلند ایران به سمت تحقق اهداف خود در بخش معدن باشد. عارضه بزرگ بخش معدنی ایران که سالهاست ما را آزار داده و موجب جدالهای بی سرانجام در صحنه سیاستگذاری معدنی شده مسئله ارزش پایین صادرات مواد و محصولات معدنی .است موردی که از قضا با ورود ایران به فاز تولید عناصر نادر خاکی قابل تغییر است ایران در صورت ورود به این بازی قادر خواهد بود تا همزمان با افزایش درآمدهای ارزی برگ جدیدی برای بازی در صحنه بینالملل بیابد و با غور در مفهوم قدرت ،نرم جایگاه تازه ای در نظام جدید جهان برای خود تعریف کند.

بنابر همین بینش روشن است که بخش معدن دیگر نه یک زمین بازی صرفا اقتصادی و ساده که حوزه جذابی برای رسیدن به مرزهای دانش و فناوری و در نوردیدن سطوح رفاه ملی است. این یعنی با پتانسیلی که کشور در زمینه مواد معدنی دارد میتواند نه فقط موتور رشد اقتصادی که نیرو محرکه قدرت یابی در افق ۲۰۵۰ .باشد. برای این مهم و نیل به این هدف بزرگ بد نیست اگر سیاستگذاران کشور با تعریف درست زمین بازی راه را برای بالفعل شدن استعدادهای ذاتی کشور باز کنند. بالفعل کردن این قدرت نیز فقط توسعه بخش معدن نیست؛ عبور از دروازه طلایی فناوریهای لبه برای افزایش قدرت و ثروت ملی است.

یادداشت: سیدمجتبی تقوی نژاد نائب رئیس هیات مدیره و رئیس کمیسیون معاملات شرکت معدنی و صنعتی گهرزمین